HADİS NEDİR? BİZE NASIL ULAŞMIŞTIR?..!HADİS'İN YOLCULUĞUNDA BAŞINA GELENLER!!!

 
Hadis konusu metnin içeriği incelendiğinde de görüleceği gibi, hakikaten çok net-ameli bir alandır. Hadis içinde doğrular olduğu gibi uydurmalar, Allah'a ve Resulüne de büyük iftiralar mevcuttur. Bu yalanları tenkit etmek, Hadisi inkar etmek değildir. Elbette edenler de vardır!. Onlarında kendilerine göre gerekçeleri vardır! Bu tür bir yaklaşım benim açımdan son derece sakıncalıdır. Maksadım, Hadisleri gözden düşürmek yada onu Kuran seviyesine çıkarmak değildir. Hak ettiği yerin tespitidir. Doğrularını baş tacı edip, sahtelerini çöpe

Hadis; Allah Resul’ünden geldiği rivayet olunan iman, ahlak,  ibadet ve muamelat konularında Kuran’ın gösterdiği çerçevede ki sözlere denildiği ifade edilmektedir. Böyle ifade edilse bile, içeriğinin bire bir tarife hiç uygun olmadığını göreceğiz!                                                                   Hadis, Allah resulü döneminde bugünkü anlamıyla  gündemde olmayan,  zaman zaman bazı kişilerce dillendirilen sözler idi. O günlerde Sahabe,  karşılaştıkları problemleri Allah resulüne  sorar öğrenir ve bir birlerine öğretirlerdi.  Kuran; Allah resulü ve sahabe döneminde, dinde tek belirleyici, açıklayıcı, iyiyi kötüden ayırt edici, yol gösterici,  karanlıktan aydınlığa  çıkarıcı, sapkınlıktan hidayete ulaştırıcı dinin yegane kaynağı idi!..

Sözlü kültür hakim olduğu toplumda Kuran dışında her hangi bir sözün yazımına da ihtiyaç duyulmazdı! Onlar, Kuran’daki mesajları nebiden görerek öğrendiği uygulamaları bir başkasına ya da çocuklarına öğretirlerdi!  Böylece nebevi örnekliği takip ederlerdi. Bununla birlikte Hz. Muhammed (sav) devrinde resmi yazışmalar devlet arşivi olarak kayıt altına alındığı,  bunların içinde uzaklardaki Müslümanlara yönelik, içinde sünnet barındıran hadislerin sınırlı da olsa kayıt altına alındığı ile ilgili rivayetler de mevcuttur. Bunlarla birlikte hadis yazımının yasaklandığı ile ilgili de bir hayli rivayet vardır. Buna rağmen,  Abdûllah ibni Amr / Abdûllah ibni Abbas gibi bireysel hadis kaydeden çok az kişilerde mevcuttur!. İbni Abbas’ o dönemlerde  Allah resulü yanında sadece  iki yıl kaldığı düşünüldüğünde, kayıt ettiği rivayetlerin ekseriyetle başka sahabeler den alındığı  ortaya çıkmaktadır. Bir de Yemen’e vali tayin edilen Amr b. Hazm dinin emir ve yasakları, zekât, diyet ve ceza konularını içeren rivayetler ile yine sahabeden Cabir b. Abdullah hacla ilgili idari ve siyasi talimatlar konusundaki söz ve uygulamaların günümüze ulaştığı bilinmektedir. Yazılan Hadis konusundaki ilk kaynak bilgileri bunlardır.

HADİSLERİN  YAZILMAMASI  KONUSUNDA ALLAH RESULÜNDEN GELDİĞİ RİVAYET EDİLEN SÖZLER;    Hadis yazımının yasaklanmasının  en önemli sebebi, geçmiş dönemlerdeki peygamberlere gönderilen kitapların yerinin bir takım rivayet ve geleneklerin almasından, kitapların o rivayetler kanalı ile anlamlandırılmasındandır!. Dinlerin bozulmasına sebep teşkil etmesindendir!  Allah resulü de aynı kaygıyı duymuş, rivayetlerin  Kuran’ın önüne geçirilmesinden endişe duymuştur!.  Hadis yazılımının yasaklanmasına dair bazı rivayetler aşağıdadır.

Ebu Said El-Hudri (r.a.)'den rivayet edilmiştir: “Benden Kuran dışında hiçbir şey yazmayın. Kim benden Kuran dışında bir şey yazmışsa imha etsin.” (Müslim, Sahihi Müslim Kitab-ı Zühd, Hanbel, Müsned 3/12, 21, 33)

“Sahabe Allah’ın elçisinden sözlerini yazmak için izin istediler. Ancak onlara izin verilmedi.”(Darimi, es-Sünen)                                                                                                                                                               Ebu Hureyreden:“Biz hadis yazarken Hz. Peygamber yanımıza geldi ve yazdığınız şey nedir? dedi. Senden işittiğimiz hadisler (sözler) dedik. Allah dostu seyyid. Hz. Peygamber Allah’ın kitabından başka kitap mı istiyorsunuz? Sizden evvelki milletler Allah’ın kitabı yanında başka kitaplar yazdıkları için yoldan çıktılar.” (El Hatib, Takyid, sayfa 33)                                                                                                    “Allah elçisinden sözlerini yazmak için izin istedik, bize izin vermedi.” (Tirmizi, es-Sünen, K. İlm, sayfa 11)                                                                                                                                                                       Ebu Said El-Hudri(r.a.)'den öğrendiğimize göre, bu sahabi Hadis yazmak için efendimiz (s.a.v.)'den izin istemiş, fakat o (s.a.v.) bu izni vermekten çekinmiştir.(takyidul ilim,hatip el bağdadi,s:32)

DÖRT HALİFE VE BAZI SAHABENİN HADİS YAZIMI VE TOPLANMASINA KARŞIN SÖZLERİ VE ALINAN TEDBİRLER.

Peygamberimizin hadis konusundaki uygulamasına şahit olan dört halife de, hadis yazımı konusunda Allah resulünün izini takip etmiştir. Hz  Ebu Bekir ve Ömer kendi dönemlerinde hadis yazılması konusunda sahabe arasındaki faaliyetlerin artması üzerine  yaşayan bütün sahabe haber gönderilerek  hadislerin toplanması sağlanmış, ancak beş yüz hadis toplayabilmişlerdir.  Söz konusu  hadislerin içindeki çelişkileri gören  Hz Ebu Bekir topluluğa  “Sizler Allah’ın elçisinden farklı hadisler naklediyorsunuz. Bu durumda sizden sonrakiler daha büyük anlaşmazlıklara düşecektir. Allah’ın elçisinden hiçbir hadis nakletmeyin. Sizden hadis nakletmenizi isteyenlere deyiniz ki: İşte Allah’ın Kitabı aramızda, onun helalini helal kılın, haramını haram görün.”( Zehebi, TezkiratulHuffaz 1/3; Buhari l.cilt)                                                         Bu konuya ilişkin İmam Zehebi den  naklettiği bir söze bakalım; Hz. Aişe (radıyallahu anhiye) nakleder: "Babam Resûlullah (aleyhisselâtu vesselâm)'dan 500 kadar hadîs yazmıştı. Bir gece hiç uyuyamadı ve yatakta döndü durdu. Bu duruma üzülerek: "Babacığım, sana yapılan bir şikâyet veya ulaşan bir haber yüzünden mi uyuyamadın?" dedim. Sabah olunca: "Kızım, yanındaki hadisi getir" dedi. Ben de getirdim. Ateş yaktırdı ve hepsini yaktı. Denilmektedir.

Hz. Ömer’de, halktan beraberlerinde bulunan hadis sayfalarını getirmelerini istedi. Sonra bunların yakılmasını emrederek şunu söyledi: “Kitap Ehli’nin Mişnası gibi Müslümanların Mişnasıdır bunlar.” (İbni Sad, Tabakat, 5/140)

Bununla da yetinmeyen Hz.Ömer ,  diğer şehirlerdeki sahabelere de mektuplar yazarak ellerinde yazılı bulunan hadis mecmualarını yok etmelerini istedi. (İbni Abdül Berr, Camiul Beyanil İlm)

Hz. Ömer şöyle der: “Ancak sizden önceki kavimleri hatırladım, onlar da kitaplar yazmışlar ve Allah’ın Kitabı’nı bırakarak onlara sarılmışlardı. Allah’ın Kitabı’na hiçbir şeyi karıştırmam.” Diğer bir rivayette “Allah’ın Kitabı’nı asla başka bir şeyle değiştirmem.” Başka bir rivayette; “Ben yemin ederim ki Allah’ın Kitabı’nı hiçbir şeyle gölgelemem.” (El Hatip, Takyıdul İlm; İbni Sad, Tabakat)       Üçüncü halife Hz. Osman da çok hadis nakledenlere karşı tepki göstererek,  Ebu Hureyre’yi Devş dağlarına göndermekle, Kab’ı da Kırede dağlarına sürgün etmekle tehdit etmiştir.(Tahzırul Havas 10b.)

Diğer halifeler gibi Hz. Ali’ninde hadis yazılımı ve toplanmasına karşı son derece kararlı olduğunu görüyoruz. Ali, minberden şu hutbeyi veriyordu: “Yanında hadis sayfaları bulunanlar gidip onları yok etsinler. Zira halkı helak eden olay, alimlerin naklettikleri hadislere uyarak Kuran’ı terk etmeleridir.”( İbni Abdül Berr, Camiul Beyanil İlm)

Bir gün Hz. Ali’ye gelirler ve “Halk hadislere dalmış” derler. Hz. Ali sorar: “Gerçekten öyle mi?” “Evet” derler. Peygamber’den işittim ki gelecekte vuku bulabilecek bir fitneden söz ediyordu. “O fitneden kurtuluş nedir, nasıldır?” diye sordum. Resullullah dedi ki: “Kurtuluş Kuran’dadır. Çünkü sizden öncekilerin haberleri de sizden sonrakilerin haberleri de aranızdakilerin hükmü de Ondadır. O, gerçek ile yalanı birbirinden ayıran kesin bir hükümdür, şaka ve boş söz değildir. Onu terk eden her zorbanın Allah boynunu kırar. Hidayeti, doğru yolu Ondan başkasında arayanı Allah sapkınlığa düşürür. O, Allah’ın en sağlam urganıdır. O, hikmetle dolu Kuran’dır. O en doğru yoldur. O, boş arzuların haktan saptıramayacağı, dillerin, karıştırıp belirsiz edemeyeceği, ilim adamlarının doyamayacağı, çok tekrarlanılmasından bıkılmayan, ilginç özellikleri bitip tükenmeyen bir kitaptır.”(Tirmizi; Darim).                                                                                                                                                           Dört halifenin dışında Peygamberimiz ’İn ileri gelen sahabelerinin İbni Abbas ve Abdullah bin Mesud  da  hadis toplanmasına karşın diğerlerinden farklı olmamıştır! Şeddad, İbni Abbas’a “Hz. Peygamber bir şey bıraktı mı?” diye sordu. O da “Sadece Kuran’ın iki kapağı arasında olanları bıraktı.” cevabını verdi. (Buhari, K. Fezailul Kuran; Müslim, K Fezailus Sahabe; Ebu Davud, K. Fiten; Tırmizi K. Fiten)İbni Abbas hadis yazmayı yasaklar ve şöyle derdi: “Sizden önceki ümmetlerin sapmaları bu şekilde kitaplar vücuda getirmek yüzünden olmuştur.” (İbn Abdül Berr, Camiul Beyanil İlm 1)

Abdullah bin Mesud elinde bir hadis sayfasıyla geldi. Sonra su isteyerek yazıları sildi, sayfanın yakılmasını emretti ve şunu söyledi: “Allah kime bir hadis sayfasının yerini bildirirse ve o da beni bundan haberdar ederse, Allah’a yemin ederim ki, Hindistan’da dahi olsa o hadisi arar bulur ve yok ederdim.”( Ebu Reyye, Muhammedi Sünnetinin Aydınlatılması)                                                                                                       Bunlardan başka  işin garibi hadislerin toplanması konusunda da rivayetler mevcuttur.! Sahabenin beyanları Emevi döneminde yer yer kayıt altına alınmıştır. İbni Şihab ez Zûhri onların vefatından sonra Emevi halifesinin talimatıyla hadis tedvini yapmıştır. Zûhri zamanında 2.000 hadis kaydedilmiştir. Aynı dönemde yaşayan Hammad ibni Seleme / Eyyûb Sahtiyani / İmam Malik 1.800 hadis kaydetmiştir. Görüleceği gibi  sahabenin yaşadığı dönemde toplanan hadis sayısı gittikçe azalması gerekirken artmaya başlamış, beşinci nesil Ahmet Bin Hanbel döneminde yirmi beş katını geçmiştir! Daha sonraki kuşaklarda ne yazık ki iki milyonu geçtiğine şahit oluyoruz!

Bütün bu çalışmalardan sonra,  en kapsamlı bir şekilde Hadislerin toplanması en erken hicretten sonra üçüncü asırda toplanmaya başlamışlardır. Bunların başını da Buhari çekmiştir. Adı sahih olan bu kitaplarda hadis yazımını yasaklayan ile tavsiye eden bir birini yalanlayan sözlerin bulunması da çok düşündürücü değil mi?

HADİS SÖZÜNÜ DUYDUĞUMUZDA NE ANLAMALIYIZ/..!

Hadis; Lafız ve mana olarak Allah resulünün ağzından bire bir çıkan sözler değil, sahabe sonrası bir biri ardına yaşayan yedi sekiz nesli kapsayan yani  iki yüz elli üç yüz yıllık dilden dile dolaşımı olan, Allah resulünce söylendiği var sayılarak  nesilden nesile aktarılarak rivayet edilen zan ifade eden sözlerdir.  

Bu çerçeveden baktığımızda hadis, sünnetler gibi uygulama ile nesilden nesile yaşanarak bizlere ulaşan değil, bazen uygulamalardan da bahseden sözel aktarımlarla kitaplara geçen ifadelerdir. Dolayısıyla, uygulamalarla sözleri eş değerde tutulması asla  mümkün değildir. Gelenekçi yapı; Hadisler üzerindeki şüpheleri, tartışmaları ortadan kaldırmak için, Kuran’i uygulamaların önemine ve sağlamlığına atıfta bulunarak,  sağlamlık derecesi çok daha düşük bir konumda olan rivayetler   onunla eş tutarak, “hadisi sünnetle eşitlemişlerdir!”   Yani  hadisleri sünnetin kanatları altında alarak, koruma altına alıp, dokunulmaz kılmışlardır!. Böyle bir anlayış,  başta Kuran’a, sahih sünnet ve  hadis ilmi olmak üzere tahkik ehline büyük haksızlıktır.  Bunları sıralayacak olursak; Allah sadece   kitaptan sorumlusunuz demesine rağmen, rivayetleri baş tacı edenler başka sorumluluk alanları üretilerek  Kuran’ın dindeki otoritesini zayıflatılmıştır.! KURAN  yol gösterici  baş vuru kaynağı değil, rivayetlerin amacına yönelik yapılan fiilleri  söylenen sözleri tasdik makamına dönüştürmüştür! Ayrıca, Şirk inancını, eski gelenek örf ve adetleri,  her türlü hurafe ve yalanları, asabiyeti,  din haline getirmiştir!. Müslümanların çok büyük bir çoğunluğu hadis konusunda gerçek bilgilere sahip olmadıkları için, hadis adı altında duydukları her sözü gerçekten Allah resulü tarafından sadece din adına söylenmiş  sözler zannetmektedirler!.. En azından bu sözler  sanki  Allah Resulü ‘nün dilinden aynen duyulmuş, bu güne hiç değişmeden gelmiş gibi algılanır hale gelmiştir!. Hadislerin   dinin aslı gibi algılanıp toplum hafızasına yerleşmesinin  İslam’a verdiği zararlar bitip tükenecek gibi değildir! Hadiste görülen  çürüklükler,  dinden şüpheye düşürmekte! İslam olmayanların İslam ile dalga geçmesine neden olmakta!, toplumu parçalara bölerek tefrikayı artırmakta, sünnette olan güveni sarsabilmekte, olumsuz yönde akla gelmeyecek bin bir türlü istismara yol açmaktadır. 

Bu zihniyetin arkasında duranlar, Hadisler içindeki çelişkilerden söz eden araştıran ve tetkik/tahkik eden orta ve geç dönem alimlerine,  büyük haksızlık ve ithamda bulunmuşlardır!  Hadisleri inkar ediyor, Allah Resul’ünü eleştiriyor, hatta yok sayıyor,  onu postacı konumuna koyup, sünneti inkar ediyor, sahabeyi yok sayıyor  gibi yaftalarla toplum gözünden düşürüp linç ettiklerine  şahit oluyoruz!  Onların bugünkü varisleri daha da ileri giderek  tekfir bile edebilmektedirler!!!  Bu anlayış,  rivayetlerin üzerindeki kara bulutları yok etmek için, hadislere güvenmiyorsanız, Kuran’a da güvenmemelisiniz gibi akla ziyan argümanlar üretmekte her türlü yalanda iftira da sınır tanımamaktadırlar!  Oysa rivayetlerin bugüne ulaşmasındaki süreç ile Kuran’ın kitaplaştırılmasında asla bir benzerlik yoktur. Asla kıyaslanamaz! Hiçbir İslam toplumu Kuran ile ilgili hiçbir tereddüt yaşamazken, hakkında yüzlerce hatta binlerce farklı görüşlerin olduğu bu rivayetlerin  içinde hangisi, doğru hangisi yanlış, hangisinin içine neler ilave edilip çıkartılmış olduğu konusunda gel gitler yaşanmaktadır!  Bunların Kuran, akıl ve insani değerler  ışığında hangisinin yol gösterici yada yoldan çıkartıcı olduğu konusunda  gözden geçirilmeye  ihtiyaç vardır! Yani bu sözlerin sıhhat derecelerinin belirlenmesi gereklidir!.  Eğer böyle olmasaydı, günümüzde güvenilir olarak addedilen Buhari mevcut sahihini altı yüz bin rivayetten seçtiğini söylemeyecekti.! Sözlü kültür ile dilden dile iki üç asır  dolaşım sürecinde bu nehre çoook atık sular karıştığı artık saklanacak gibi değildir!

HADİS KONUSUNDA TÜM MÜKTESEBATA SAHİP ÇIKANLARIN, ÖTEKİ GÖRDÜKLERİNE KARŞI OLUŞTURDUKLARI SORULARI

“Dinin tek kaynağı yalnız Kuran diyenler, kendileri fikirlerini açıklamak için onlarca kitap yazarken, peygamber Kuran’ı açıklamak için  23 yılda hiçbir şey konuşmadı mı!”..?  “Bugüne kadar  yaşamış yüzlerce alim hadis konusunu yeterince anlamadı da, bugünkü, reformistler, oryantalistler mi anladı!?”  Hadislerden şüpheye düşenler, demek ki sahabeden de şüphe etmektedirler! Kuran’ı da  sahabe rivayet etti! O zaman Kuran’dan da şüphe etmeliler!” Bunlar ve bunlara benzer onlarca akla ziyan polemik cümleleri üretilmektedirler!  Allah resulü tabi ki konuştu. O kendinden bir şey söylemek yerine Kuran’dan konuştu. İkinci bir paralel din icat etmedi! Kuran’ın hayata dair açılımlarından konuştu.  Dine dair konuştuğu sözler içinde sünnet barındırıyor ise, zaten o kendisi ve sahabesince yaşandı, öğrenildi, öğretildi. Bir eyleme dönüştü. Bunlar da zaten  günümüze kadar nerdeyse hiç değişmeden tüm İslam coğrafyasına ulaşmış durumdaki nebevi örnekliklerdir.  Sahabe içinde sünnet barındıran sözlerin atlanmış olması da düşünülemez.

HADİS EHLİ BÜYÜKLERİMİZ, HADİSLER NASIL TOPLAYIP, DOĞRUSUNU YANLIŞTAN AYIRMIŞ BİR BAKALIM

Günümüz Müslümanların çoğunluğu,  içlerinde  şu an sayısı belirlenmemiş miktarda sahih olmayanlarla birlikte sıhhat bakımından  en muteber saydıkları hadis kitapları ;  Sahih-i Buhari , Sahih-i Müslim, Sünen-i Nesai , Sünen-i Tirmizi, Sünen-i Ebu Davud, Sünen-i İbn Mace  ve Muvatta’ yı  kabul etmektedirler. Bunların tamamına daha sonraki alimler  Kütübi Sitte adını  verilmişlerdir. Bu kitaplarda yer alan hadislerin tamamından, ortak olanları yani bir birinin aynı olanları, mevcudun onda birinden azdır.  Yani  hadis ehlinin birinin hadis kabul ettiğini   öbürü kabul etmemiş, birinin güvenilir dediği raviyi diğeri yalancı ilan etmiştir!.

Her hadis ehli,  kendine göre kriter oluşturup o çerçevede hadis toplama  çalışmasını sürdürmüştür.  Bunların genelini değil de bir ikisinden örnek vermemiz gerekirse;  Buhari ve Müslim hadis toplarken topladığı hadislerin Kuran’a,  akla veya hadisin hadisle olan çelişkisine bakmadan, hadis rivayet edenlerden güvenilir bir zincir oluşturmuş sadece bu ravilerden duyduklarını almıştır.  Burada şunu da söylemek gerekir ki, Müslim Buhari’nin talebesidir. Buhari’nin sika yani güvenilir kabul ettiği dört yüz kişi güvenilir bulmamış onlardan hadis rivayet etmemiştir.  Aynı şekilde Buhari de Müslim’in sika kabul ettiği altı yüz kişiyi güvenilir bulmadığı için ondan hadis rivayet etmemiştir.  Buhari bu konuda sadece Müslim ile değil hocası ile de ters düşmüştür!

Hadis toplayıcıların en meşhuru olan  Buhari’nin, hadis toplama işini nasıl yaptığını, kendi anlatımı olarak ifade edilen sözlerle örneklendirirsek;  Buhari;  Öncelikle hadis yazılı kaynaklardan faydalandığı gibi,  hadis rivayet edenlerden de  hadis toplamıştır.! Bu süreçte 50.000 km yolu deve sırtında  kat ederek, hadis rivayet edenleri  bir bir arayıp bularak, onların güvenirliğini test ederek sağlam olanlardan  topladığını anlatır!. Sahihlerini  600 bin hadisin içinden  seçtiğini söyler. Bunu nasıl yapmış bir bakalım. 600 bin hadisin her biri için gusül abdesti alır, iki rekat namaz kılar ve uykuya yatar,  rüyasında Resulullah’ı  görüp ona danışır, onun onayını aldığı rivayeti  en sahihlerinin arasına ilave eder.! Bir o kadarını da kitap fazla genişlemesin diye kitabına koymadığı söylenir!

Bu hikayeyi  normal bir aklı çerçevesinde sorgulayıp büyüğümüze soracak olursak;   Bir insanın  hem yiyip içmesi,  ibadet etmesi, uyuması,  çalışıp ekmek parası kazanması, çocukları ile ilgilenmesi ve  bunlarla birlikte hiç bilmediği bir coğrafyada elli bin km. yolu deve üzerinde kat etmesi, hadis rivayet eden ravileri bularak, onların güvenilip güvenilmediğini test etmesi,  altı yüz bin hadis için  yukarda  anlatıldığı şekil üzere uyguladığı metodu hayata geçirmesini, on altı yıl içinde tamamladığını söyler! Bu o günkü şartlarda  nasıl mümkün olur?..!  .

 BEN HADİS EHLİNİN YAŞADIĞI DÖNEMDE YAŞAMIŞ OLSA İDİM BÜYÜĞÜMÜZ BUHARİYE AŞAĞIDAKİ SORULARI SORARDIM. YA SİZ BUNDAN BAŞKA NE SORARDINIZ?..!

1.  Ehli sünnet inancına göre rüya ile amel edilmez ilkesi vardır. Daha önce hiç görmediğiniz bir kişiyi rüyanızda görüp onu peygamber zannedeceksiniz, rüyadaki meşveret sonrası rüya ile amel edeceksiniz, hem de herkesi  bu rüya ile amel etmeye mecbur edeceksiniz!  Bu nasıl ehli sünnetliktir!::?
2. Hiç tanımadığınız bir coğrafyada hadis rivayet eden birine yolculuk ettiniz! Önce onun güvenilir olup olmadığını tanıyacaksınız! Diyelim ki onu güvenilir buldunuz! Güvenilir bulduğunuz kişinin hadis aldığı bir önceki kişiyi ve daha önceki beş, altı, yedi nesli  hiç görmediniz. Çünkü onlar ölmüş durumda. Onların güvenilirliğini nasıl test ettiniz!?
3. Hadis nakleden birinin, atına yiyecek verecekmiş gibi yapıp atı çağırdığını ve sonunda ata yiyecek vermeyip aldattığını gördüğünüz kişi için, “atını aldatan kişi insanları da aldatır” diye ondan hadis almadığınız belirtilir. Atı aldatan adamın eylemine  şans eseri bir anda  şahit oldunuz ve ona itibar etmediniz.  Ulaşabildiğiniz  her insanın birilerini kandırıp kandırmadığını ne kadar zamanda nasıl tespit ettiniz?.!
4. Orta seviyede on kişilik bir insan topluluğu çağıralım. Normal uzunlukta bir rivayeti birinci kişiye söyleyelim. Onlarda  yanındakilerine söylesin. Sizde on birinci kişi olun! Başta söylediğiniz rivayetin iki dakika içinde hem lafız hem de mana olarak size kadar hiç değişmeden ulaşma ihtimalinin çok düşük olduğu bir gerçek iken, siz, en erken iki yüz yıl hiç görmediğiniz insanların dilinde dolaşmış olduğu var sayılan sözlerin doğruluğuna nasıl inandınız! Bunları din diye ortaya koydunuz.?
5. Size güvenilir ravi silsilesi ile yazılı olarak  ulaşan rivayetlerden bahsediyorsunuz! Sizden önce bir yalancının bu rivayetlerden bir çoğunu  uydurup sizin güvenilir bulduğunuz isimleri altına ilave edip etmediğini nasıl test ettiniz!.?
6.  Müslümanların ehli sünnetten kabul ettiği İmamı Azam Ebu Hanife den neden hiç hadis rivayet etmediniz!.? Etmediğiniz gibi ona “Güvenilmez Adam.” (Tarihul Kebir c. 8 s.81),“Sapık Mürcie Mezhebinin Mensubu.” (Tarihul Evsat c.2 s.93),  “Küfründen dönmesi için iki defa tövbeye çağrılan adam.” (Kitabuz Zuafa s.132),  Tarihu’l sağiri’nde ise, Nuaym bin Hammad yoluyla naklettiği bir rivayette Fezari’nin şöyle dediğini nakleder. -Süfyanı Sevri’nin yanında idim. Ebu Hanife’nin ölüm haberi geldi. Süfyan, “Elhamdülillah! O İslam’ı ilmek ilmek çözmek isteyen birisiydi. İslam’da ondan daha uğursuz doğmamıştır.”  Gibi sözleri söylemiş ve onunla ilgili olumsuz iftiralara itibar etmişsiniz! Bu ilim adamlığına, Müslümanlığa, ehli sünnet olmaya yakışıyor mu?..! Hanifi mezhebinde olanlar sizin rivayet ettiğiniz hadislere nasıl güvenecek?..!
7.  Seçerek sahihinize aldığınız rivayetlerden başka, bir o kadar daha sahih olmasına rağmen  kitabınız daha fazla genişlemesin diye almadığınız ifade edilmektedir. Bu hadis inkarı değil mi!.? Hadisler dinde hüküm belirleyici ise, kitabınıza almadığınız hadislerdeki hükümler ne olacak?.! Din, eksiltmeniz  yüzünden  yara almadı mı?..!
8. Şöhretinizin  duyulması üzerine Bağdat’ın ileri gelen alimleri sizi  bir takım oyunlar eşliğinde imtihana tabii tutmuşlar.! Bunlar;  yüz tane talebeye sizin sahihlerinizden  her birine rivayet zinciri karıştırılmış vaziyette  onar hadis verip karşınızda okutmuşlar!  Size bunların sahih olup olmadığını sormuşlar! Sizde  bunların sahih olmadığını söyleyince, karşınızdaki alimler size gülmüşler! Bunun üzerine siz talebelerin okudukları hadislerin ravilerinin bir biri ile karıştırıldığını söyleyerek,  her birini  doğru ravileri ile  bir bir ezbere sayarak  onlara hadis konusunda ne kadar yeterli olduğunuzu ispatlamış bir şekilde  ders verdiğiniz anlatmaktadır! Böyle bir sahne olmuşsa, bu aralıksız kaç saatte gerçekleşti? Siz ve sizi dinleyenler bu kadar zamana nasıl dayandı. Bu arada hiç ibadet yemek içmek olmadı mı? Bunu kısa bir işleme tabi tutsak;  On talebenin her birisinin okuduğu yüzer hadisin toplamı bin eder!  Her bir hadisin talebeler tarafından yanlış ravi isimleri ile birlikte okunması  otuz saniye olsa toplam harcanan zaman otuz bin saniye, oda beş yüz dakika toplamı  ise  sekiz saati geçmektedir. Bundan sonra,  Sizin doğru ravileri ile bin hadisi okumanız da bir o kadar süre  eder!  Yani Toplam  imtihan için harcanan zaman on yedi saat eder! Şimdi düşünelim! Oradakiler, on yedi saat hiç durmadan, yemeden içmeden, ibadetlerini yapmadan, zaruri ihtiyaçlarını gidermeden, dikkatini hiç dağıtmadan on yedi saat böyle bir imtihanı sonuçlandırabilir mi! Buna bir insan beyni dayanabilir altından kalkabilir mi!..? 
9. Sizin bir başka anlatımınız da aynı şartlar altında on yedi bin hadisi senet zinciri ile birlikte  toplum karşısında ezbere okuduğunuz   hikâyeleri de var.  Onun süresi zamana vurulduğu takdirde 6 gün ediyor! Altı gün hiç durmadan bu işin nasıl yapıldığına, onu dinleyenlerin bu sürece nasıl dayanıp takip ettiğine  girmemize gerek var mı?..!
10. Sahabenin nerdeyse tamamının yaşadığı   ilk dönemde Hz Ebu Bekir ve Ömer’in  toplattığı hadis sayısı beş yüz iken, normal şartlarda bu sayı sahabe öldükçe azalması gerekirken  ikinci ve üçüncü yüz yıla gelindiğinde hadis sayısının bir buçuk milyon civarında çıktığı hesap ediliyor!  Söz konusu halifeler bunlardaki çelişkiyi görünce yaktırmış da, siz ne cesaretle yüz binlercesinin içinden sahihlerinizi oluşturdunuz!.?  Hem de onların toplattıklarından kat, kat fazlasını?..! Ayrıca, Halifelerin  ve annemiz aişenin güvenilmez dediği kişiden binlerce rivayeti nasıl sahihinizi  koydunuz? Sizce halifeler ve annemiz haşa iftiracı ve yalancı mı idi?..!

BU YALANLAR İSLAMA NASIL YAMANDI VE BUNLAR  NASIL DİNDEN SAYILDI

Farklı kültür dinlerden gelenlerin  özellikle Yahudilerin hadis uydurmacılığı konusunda  İbni Haldun, Mukaddime adlı ünlü eserinde konuyla ilgili şu açıklamaları yapar: “Hadis nakil tefsirleri yanlış doğru, makbul merdud her şeyi içeriyordu. Bunun sebebi şuydu; Araplar ne kitap ne de ilim ehlindendiler. Onlara hâkim olan yaşam tarzı bedevilik ve cahillikti. Yaratılışın esrarı, kâinatın durumu, vb. konularda bir şey öğrenmek istediklerinde bunu kendilerinden önce Kitap verilenlere sorarlar ve bu konularda onlardan yararlanırlardı. Bunların aralarında Kab el Ahbar, Vehb İbni Münebbih, Abdullah bin Selam vardı. Hadis nakilli tefsirler bu tür kişilerden yapılan nakillerle dolmuştur. Tefsirciler bu hususta gevşek davranmış ve tefsirlerini bunların nakilleriyle doldurmuşlardır.”
 İbni Haldun’un anlattıklarını, ne yazık ki  birçok tefsirde gözlemlemekteyiz. Yine Yahudilerden olan  Kab el Ahbar İsrailiyat’ı, Yahudi uydurmalarını dinimize en çok sokan kişi olduğunu görüyoruz. Özellikle Peygamberimiz ’in vefatından sonra Hz. Ebu Bekir veya Hz. Ömer dönemlerinden birinde İslam’a girdiği söylenir. İsrailiyat hakkındaki bilgisi ve bitmek tükenmek bilmeyen hikâyeleri, onu, devrinde ilgi odağı haline getirmiştir. Peygamberimize iftira olan hadislerin birinde “İsrailoğullarından hadis naklinde bulunun, bunda zarar yoktur” denir. Bu hadisi, Abdullah bin Amr’ın naklettiği söylenir. Tirmizi, Ebu Davud, Buhari bu hadise yer vermiştir. Abdullah bin Amr, Kab el Ahbar’ın talebelerindendir. İslam’a sokulmaya kalkış ılıcak binlerce İsrailiyat hikâyesinden önce bu hadisi uyduranlar, daha sonraki uydurmalarını buna bina etmişlerdir. Kab el Ahbar bunların en önde gelenidir. Kendisi yalnız hadis nakletmekle kalmamış, daha evvel incelediğimiz Ebu Hureyre’ye, bunun yanında Abdullah bin Amr, İbni Ömer, İbni Abbas gibi şahıslara da ders vermiştir. Böylece uydurmaların yayılması için bu şahısları da kullanmıştır. Ebu Hureyre’ye karşı çıkan Hz. Ömer, aynı tavrı Kab el Ahbar’a karşı da göstermiş ve onu sürgünle tehdit etmiştir. Hz Ömer’in şehit edilmesinde de bu kişinin parmağı olduğu  kaynaklarda geçmektedir. (Mahmud Ebu Reyye, Muhammedi Sünnetin Aydınlatılması).

Allah resulü sonrası  gelişmelerde de hadis konusunun ne denli  kullanıldığına bakıldığında  bu alanın içeriğinin  pek de masum olmadığı görülür!. İnsanların bir biri ile savaşması, barışması, övmesi, yermesi, tekfir etmesi vb. çekişme alanlarının hadis üzerinden yapıldığı saklanamaz bir gerçektir. Bunun ötesinde bu kadar çelişki ve yalan üzerinden herkes kendine  inanç alanında yeni bir anlayış çıkartabilmekte ve kendisinin hak diğerlerinin batıl olduğunu iddia edebilmekte! Bu kadar yalanın, çelişkin içinden doğruyu bulmak elbette kolay değildi! Hadis toplayıcıların kötü niyetli olduğunu düşünmek elbette zandır. Ama içinde bir tane bile  yalan hadis olma ihtimali olan  kitaplarına sahih adı vermeleri pek doğru bir davranış değildir. Kaldı ki onlarca islam alimi söz konusu isimlerdeki kitaplarda yüzlerce  yalan haber olduğunu iddia etmekteler!!.  Neticede hadislerin toplanmasında kullanılan usul beraberinde çürük hadislerin kitaplarına girmesine sebep olmuştur. Bu da şunu göstermektedir ki;  Kuran’a, akla, tecrübeye, sarih ve mütevatir nakle, usule aykırı, şehvet ve yozlaşmaya çağırır bir karakter arz edenler, ilimle çelişenler, Allah’ın  kemal özelliklerine zıt hadislerin uydurulmuş olduğudur. Bunlardan örnekler vermemiz gerekirse;

Kuran’la çelişen hadisler;

Hadis: “Allah ahirette Peygamberlere kimliğini kanıtlamak için bacağını açıp baldırını gösterir.” Müslim-İman 302; Buhari 97/24, 10/29; Hanbel 3/1-

Başka bir hadis;  “Allah benimle görüştü ve el sıkıştı. Elini iki omuzum arasına koydu. Öyle ki parmaklarının soğukluğunu iki göğsüm arasında hissettim.” Hanbel 5/243

Hadis: “Kadınlar arasında iyi kadın, yüz tane karga arasında alaca bir karga gibidir.” Buhari 9/1391

Hadisin hadisle olan çelişkisiyle ilgili örnekler;

  "Kim size Peygamberimiz ‘in ayakta küçük tuvaletini yaptığını söylerse inanmayın. Süneni Nesei 1-2/25-  Bir başka hadis; Çelişik Hadis: "Peygamber'imiz bir kavmin süprüntüsüne varıp ayakta küçük tuvaletini  yaptı." Buhari 1/167

"Peygamber ayakta su içilmesini yasakladı. “Ebu Davud 4/No:3717- bununla çelişen;  Çelişik Hadis: "Peygamber'i sizin benim gibi ayakta su içerken gördüm. “Ebu Davud 4/No:3718

Akıl ile çelişen hadislerden örnek; “Nuh'un gemisi yedi kez Kabe'yi tavaf etti. Sonra da makamda iki rekât namaz kıldı"- Dünya balığın üzerindedir. Balık başını sallayınca Dünya’da depremler olur.”

Yine Ebu Hüreyre den; “Eğer Beni İsrail olmasaydı yemek bozulmaz, et de kokmazdı”

……Mûsâ bir gün yalnız başına yıkanmak için soyundu, elbiselerini bir taş üzerine koydu, sonra yıkandı. Yıkanması bitince elbiselerini almak için onların yanına gitti. Bu sırada taş, elbiselerle yuvarlanıp gitti. Mûsâ da asasını alıp taşı yakalamaya gitti ve: Ey taş, elbisemi; ey taş, elbisemi! diyerek koşmaya başladı. Nihayet İsrâîl oğullarından bir topluluğun yanına kadar vardı.  Bu suretle onlar Mûsâ'yı çıplak olarak ve Allah'ın yarattığı en güzel surette gördüler. Böylece Allah Musa'yı onların demekte olduklarından beri kıldı. Taş orada durdu, Mûsâ elbisesini alıp giydi. Akabinde Mûsâ asasıyla taşı dövmeye başladı".

Ebu Hureyre: Vallahi o taşta Musa'nın vurma izinden üç yâhud dört yâhud beş yara izi kalmıştır, demiştir.

Böylesi bir yalanla Musa as. Taşı dövüp inletir de, peygamberimizi çok seven kütük hasretten ağlayıp inlemez mi! Aynı buna benzer peygamberimizle özdeşleştirilen  kütük rivayeti de meşhur bir rivayettir! Yalan üretme mantığında süreli bir peygamber yarışı ve Yahudi kültürünün devamlı öne çıkartılması!..

Sonuçtan bakıldığında tarihten günümüze  Hadis nakilcilerinin itibarlarını korumak için peygambere yapılan iftiralara bile aldırış edilmediğini görebilmekteyiz!  Nasıl mı?  Konuya yönelik  bir süre rivayetten sadece  bir kaçını örneklendirirsek; Hz peygambere büyü yapıldığı,  Hz İbrahim’in üç yalan söylediği, Hz Musa’nın Azrail’in gözünü kör ettiği yalanı en sahih dediğimiz kitaplarda yer alması!!.

Şu bir hakikattir  ki, vakıa olarak Kuran’ı belirleyen, ona yol gösteren, sınırlarını çizen, Kuran’a neyi ne kadar nasıl yapacağını  öğreten;  sünnet, hadis, icma ve kıyas değildir!!!. Bizatihi belirleyici konumda olan, sünneti belirleyen ve yönlendiren Kuran’dır. Din ile ilgili bütün belirlemelerin tek kaynağı, Rabbimizin Hz. Muhammed’e vahyettiği ve günümüze mütevatir bir yolla gelen, korunmuş olan Kuran’dır. Bunu hem yüce rab kitabında söylemiştir, hem de resulün  bu konuda sözleri vardır.

Bundan sonra hangi söze inanacaklar?” (Ar’af 7:185) Artık Allah'tan ve O'nun delillerinden sonra hangi söze inanırlar? (Ahkaf 45:6) "Kuran'dan başka hangi söze inanacaklar?" (Mürselat 77:50) Kur’an uydurulmuş bir söz değildir.  (Yusuf 12:111) “İnsanlar arasında, bir bilgisi olmadığı halde Allah yolundan saptırmak için gerçeği boş sözlerle değişenler ve Allah yolunu alaya alanlar vardır. İşte alçaltıcı azap bunlar içindir”. (Lokman 31:6)

Kur’an’da anlatılan bu kriter Kur’an öğretmeni olarak tanınan İbn-i Mesûd’dan aktarılan şu sözle de teyit edilmektedir: “En güzel hadîs Allah’ın Kitabıdır.” (Buhari, 78, Edeb, 70, 6:96, İ’tisam 2, 8:139) Bu tarihi ifadeyi karşılaştırın: Kur’an Zümer 39:18

“Helal, Allah’ın, Kitabında helal kıldıklarıdır. Haram da O’nun, Kitabında haram kıldıklarıdır. Hakkında bir şey söylemeyip sustuğu şeyler de affettiklerindendir (mübah şeylerdir)”’ (Tirmizi, Libas: 6, İbn-i Mace, Atime: 60) Görüleceği gibi, Allah resulünün haram ve helal üzerine söylediği bu söz ve bu konuyu aynen böyle ifade eden ayet olmasına rağmen Allah resulüne haram helal belirleme yetkisi veren rivayetlerde mevcuttur!

Yukardaki anlatımlardan da anlaşılacağı üzere hadis yada sünnet adı söylenilen her söze ve harekete itibar etmemek gerekir. Bu hususlar bugüne kadar  yüzlerce binlerce alim incelemiş  lehte ve aleyhte görüşler ileri sürmüşlerdir.  Sonuç olarak bu konuyu anlamak üzere bakarken  hadis tenkidi veya eleştirisini  hadis inkarcılığı olarak düşünmek asla doğru değildir. İki şeyi bir  birinden  ayırt etmek gerekir. Hadis tenkidi; hadisin  doğrusunu yanlışından ayırmak, Hz. Peygambere atfedilen kötü çürük ve yanlış olan hadisleri ayıklamaktır. Hadisin korunmuşluğunu ve  vahiy olduğu iddialarını reddetmektir.  Hadis inkarcılığı ise, hadislerin hiçbir değerinin  olmadığını söyleyerek toptan reddetmektir.

Müslümanlar sadece Kuran’a tabi olmak durumundadırlar. Hadis vahiy değildir. Bu sebeple hadislerin hz. Peygamber tarafından söylendiği kesin olsa bile,  Kuran kaynaklı olmayan  sözlere uyulması zorunlu değildir. Çünkü vahiy değillerdir. Allah resulü devlet başkanı olarak;  yönetime yönelik, o günkü toplum kültürü içindeki bir takım alışkanlıklara yönelik,  sosyal hayatın içindeki her hangi bir gelişmeye yönelik söylediği sözler olabilir!  Daha sonraki süreçte toplumlar değişmiş, kültür değişmiş, insanlardaki algılar değişmiş, sosyal hayattaki alışkanlıklar ve anlayışları değişmiş bir toplumun sorununu, Allah resulünün  o günkü o toplumdaki bir olay üzere söylediği sözün bir çözüm aracı olacağı elbette düşünülemez..  

Kaldı ki, aynı konu ile alakalı farklı hadislerin mevcudiyetinin itikadi, fıkhî siyasi vb. alanlarda Müslümanların ayrılığa düşmelerine yol açtığı, bununda ümmetin birliğini ortadan kaldırdığı unutulmamalıdır!.  Bu gerekçelerin arakasına saklanarak hadisleri tamamen reddetmek mümkün olmayacağı gibi,   bir araya toplanmış mevcut hadisleri ne pahasına olursa olsun savunmak hatta ona dokunulmazlık statüsü tanıyıp onu kutsallaştırmak da  doğru değildir.  Toptan reddetme yada kutsamanın olmadığı bir anlayışla, doğruyu yanlıştan ayırt edebileceğimiz tek ölçümüz Allah’ın kitabını hakem yaptığımızda bölünmüşlük ve tefrika gittikçe artmayacak muhtemelen azalacaktır. Kuran dışında yer alan diğer kaynaklar  hadisler, siyer, tevsir kitaplar  bizim neyimiz oluyor gibi bir soru aklımıza gelirse, onlarda  dinimizi anlamamızda bize  yardımcı bilgileri içeren kaynaklar olarak değerlendirilebilir.  Ama asıl değillerdir. Söz konusu yardımcı kaynaklar ancak Kuran’a  akla, evrensel değerlere ters olmadığı sürece faydalanılabilecek kaynaklardır.

Anlatımlardan da anlaşılacağı üzerine Hadis-Sünnet  konusu çok tartışmalı bir konudur.  Şu da aklımızın bir kenarında tutmamız gerekmez mi!::?   Ne malum Buhari nin attığı beş yüz doksan bin küsur hadisin içinde doğruların olmadığı.. Bunu  kim iddia edebilir.!! Buhari doğruyu yanlıştan ayırt eden ölçüm cihazı değildir ki! O da bir insandır. İnsanlar hata yapabilirler!

Sahihi Buhari Eleştiri ve Tenkitleri:
Büyük alim Fuad Sezgin Hoca bu konuda  şu bilgileri verir:
"Buhari'yi takip eden asırda,1000 talebesinden ancak beş tanesinin sahih ravisi olduğu görülür. Buhari'den bir asır sonra kitabını şerhe yeltenen Hattabi, metnin ancak iki rivayetinden faydalanabilmiştir. Al Firabri,an Nasafi,al Mahamili,an Bazdavi ve an Nasawi rivayetlerinden ilk ikisi erken devirlerde diğerlerini unutturmuştu. .VI. .asırdan itibaren ,Firabri rivayeti, Buhari’nin kitabıyla alakalı hemen bütün etütlerin isnat ettiği yegane tek metin olarak kalmıştı. Ehemmiyetine kanaat ettiğimiz an Nasafi rivayetine, İstanbul kütüphanelerinin sakladığı beş yüz kadar Buhari nüshası içinde rastlayamamış olmamız hüzün vericidir.
Herhalde meşhur altı hadis kitabı arasında Buhari’nin sahihi, rivayetleri bakımından en çok işlenmiş bulunanını teşkil etmesine rağmen en muğlak olanıdır. Metnin muhtelif rivayetleri arasında mevcut ihtilafın derecesi hususundaki hükümler birbiriyle uzlaştırılamayacak kadar muhteliftir .Abul Walid el Baci, rivayetlerin ciddi şekilde birbirlerinden ayrıldıklarına kani olduğu halde, İbni Hayr al İşbili bunların pek mühim olmadıklarını söyler.
Bugünkü mevcut matbu nüsha, Sahihi Buhari’nin ravilerinden biri olan El Firabri'nin nüshasından gelen ve dolayısıyla bu nüshanın hususiyetlerini muhafaza eden en eski nüshaların muhassalası mahiyetinde bulunan Yunini edisyonuna dayanmaktadır."
(Fuad Sezgin, Buharinin Kaynakları Hakkındaki Araştırmalar,(AÜİF Yayınları,XIII.,İst,1956,s.168-172)
Diyanet İşleri Başkanlığı nın konuya ilişkin görüşleri (kısa bir bölüm alınmıştır)

"Rivayetlere göre Sahîh'i Buhari'den doksan bir kişi dinlemiştir. Bunlar arasında beşi Sahîh'in en meşhur ilk ravileridir: 1. Ebu Abdillah Muhammed b. Yusuf b. Matar el-Firebrî, 2. İbrahim b. Ma'kil en-Nesefî, 3. Hammad b. Şâkir en-Nesevî, 4. Mansür b. Muhammed b. Ali el-Bezdevî, 5. el-Hasen b. İsmâ'il b. Muhammed el-Mehâmilî  Sahihin ilk iki rivayeti hariç diğerleri pek itibar görmemiştir. Kaynakların verdiği bilgiye göre en-Nesefî rivayeti el-Firebri rivayetinden daha az kapalı ve zordur, el-Hattâbî, Ebu Nu'aym, el-Humeydî gibi alimler bu nüshayı diğerlerine tercih etmişler, şerh yahut çalışmalarında onu asıl almışlardır. el-Firebri nüshası Buhârî'nin kâtibi Ebu Ca'fer Muhammed b. Ebî Hatim nüshasının nassına dayanan bir asıldandır. el-Firebrî bu nüshayı Buhârî'den 248 de Firebr'de 252 de Buhâra'da iki kere dinlemiştir, bu nüshadan kopya edilen ilk nüshalar arasında önemli ihtilaflar meydana gelmiştir. Ali b. Muhammed b. Abdillah el-Yûnînî, hicri yedinci asrın sonlarında el-Firebrî müshasma dayanan rivayetlerin arasını birleştirmiş ve böylece Buhârî'nin bugün elimizde bulunan nüshasını meydana getirmiştir. Diğer nüshalar bu arada kaybolmuştur. İstanbul kütüphanelerinden birinde bulunan ve Sultan Abdulhamid'in emriyle Mısır'a gönderilen çok eski bir Yûnînî nüshası da kaybolmuştur.  Sahih-i Buhari'nin belli başlı özellikleri arasında en önemlilerinden birisi mukaddimesinin olmayışıdır. "(Bakınız,TC Diyanet İşleri Başkanlığı hadis sitesi,Sahihi Buhari)

BAŞKA  KAYNAKLARIN KONUYA İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ:

.... Bununla birlikde Bu ehl-i Sünnet alimleri buhar inin uydurma hadislerini ilk sayfadan son sayfaya kuran karşılaştırarak ve düşünerek okumamışlardır. Eğer bunu yapmış olsalardı, Buhari’nin uydurma hadislerinin Kurandaki ayetlerden sadece 1/3 açıklamaya çalıştığının farkına varacaklardı. Bu basit bir dille şu demektir. Kuranın tamamını açıklayacak kadar yeterli Buhari hadisi yoktur .Medine Münevvere Üniversitesi tarafından yayınlanan Dr Muhammad Muhsin Khan yazdığı şu kitapta sık sık şu sözler ile karşılaşırsınız. Bu konuda bir hadis yoktur diye. (Sahih Bukhari, Volume 6 – Tafsir of the Quran, translation by Dr Muhammad Muhsin Khan, University Medina Al Munawwara).

Başka bir deyiş ile Buhari Kurandaki 28 sure için herhangi bir hadis kayıt edemediğini kabul etmiştir. Bu basitçe Kurandaki 114 surenin yüzde 25 denk gelmektedir. Hatta geriye kalan hadislerde şüpheli.

 

HADİS VE SÜNNET DEKİ KAVRAM KARGAŞASI

Hadîs sözlük anlamında ifade edilen söz ve söylem anlamlarına gelmektedir. Ancak daha sonraki süreçte Resulullah’tan rivayet edilen sözler anlamında kullanılmış ve İmam Şafii’nin yorumuyla Sünnet kavramıyla özdeşleştirilmiştir. Hadîs Kur’an’da “hadîs” ve “ahâdis” kipleriyle 28 yerde geçmektedir. (4:42,78,87,140;  6:68;  7:185;  12:6,111;  18:6;  20:9;  23:44;  31:6;  33:53;  39:29;  45:6;  51:24;  52:34;  53:39;  56:81;  66:3;  68:44;  77:50;  79:15;  85:17;  88:1 ) Istılahi anlamın en geniş anlamda sözlük anlamına tabi olduğunu hatırda tutarsak,

 Kur'an, kendisinden başka hiçbir Hadîsin/sözün/söylemin iman edilecek, nass değeri olabilecek bir söz/söylem olamayacağını muhkem biçimde ifade etmektedir. Çünkü her Hadîs söz/söylemdir ancak her söz ıstılahi anlamda “Hadîs/Rivâyeti ân Resûl” değildir. Dolayısıyla Kur’an’ın geniş anlamda kullandığı Hadîs/söz ifadesi Resulullah’a atfedilen sözleri de kapsamaktadır. Kur’an’ın temel ilkelerinden biri de şudur:

Sözlerden/Hadîslerden bir söz olan ancak ahsen'ul hadîs olan Kur’an’ın yanında başka hiçbir sözün/hadîsin ona eş koşulamayacağı yani Kur'an'la aynı değerde kabul edilemeyeceği daha da açarsak: Nass, evrensel dinsel kaynak olarak asla Kur’an dışında bir hadîsin/sözün “iman” edilecek bir söz olamayacağıdır: 

Bundan sonra hangi söze inanacaklar?” (Ar’af 7:185) Artık Allah'tan ve O'nun delillerinden sonra hangi söze inanırlar? (Ahkaf 45:6) "Kuran'dan başka hangi söze inanacaklar?" (Mürselat 77:50) Kur’an uydurulmuş bir söz değildir.  (Yusuf 12:111) “İnsanlar arasında, bir bilgisi olmadığı halde Allah yolundan saptırmak için gerçeği boş sözlerle değişenler ve Allah yolunu alaya alanlar vardır. İşte alçaltıcı azap bunlar içindir”. ( Lokman 31:6)

Kur’an’da anlatılan bu kriter Kur’an öğrencisi/öğretmeni olarak tanınan İbn-i Mesûd’dan aktarılan şu sözle de teyit edilmektedir: “En güzel hadîs Allah’ın Kitabıdır.” (Buhari, 78, Edeb, 70, 6:96, İ’tisam 2, 8:139) Bu tarihi ifadeyi karşılaştırın: Kur’an Zümer 39:18

“Helal, Allah’ın, Kitabında helal kıldıklarıdır. Haram da O’nun, Kitabında haram kıldıklarıdır. Hakkında bir şey söylemeyip susutuğu şeyler de affettiklerindendir (mübah şeylerdir)”’ (Tirmizi, Libas: 6, İbn-i Mace, Atime: 60)

Bu tarihi bilgi de yukarıdaki Kur'an ayetleriyle uyum göstermektedir. Burada vurgulamak istediğimiz şey Kur’an’ın İlahî olması hasebiyle Nass olması Nass olması sebebiyle de Furqan yani doğruyla yanlışı ayırt edebilme cetveli olmasıdır. Yoksa tüm Hadîs rivayetlerini yok saymak, reddetmek değil onların konumunun tarihi/yardımcı bilgiler sınıfında değerlendirilebilecek bir konumda olduğunu belirtmektir. Kur'an dışında hiçbir kaynak Furqan olamaz. Evrensel hükümleri ve ölçüleri koyarak diğer tüm sözleri/hadîsleri ilzam eden, çöpe atılıp atılmamasına, faydalanılıp faydalanılmamasına karar veren tek Furkan Kur’an’dır.

Bu anlam çerçevesini belirledikten sonra Allah Resulü'ne ait olduğu ifade edilen hadis'in ne olduğuna cevap verebiliriz. Hadis metinleri anlamları (mâna ile) rivayet edilen lafızları ise rivayet edenlerin (râvilerin) ifadelerinden oluşan Allah Resulü'nden geldiği rivayet olunan sözlerdir. Belirli isnad zincirleriyle gerçekten Resul'e kadar ulaşıp ulaşmadığı sıhhat derecelerine göre derecelendirilmiş bilgi aktarımlarıdır.

Sünnet (Sûnnah) kelimesi Kur’an-ı Kerim’in sekiz suresinin 14 yerinde geçer. Bunlardan ikisi çoğul, diğer yerlerde ise tekil olarak zikredilir. ‘s.n.n.’ kökünden gelen sünnet kelimesi sözlükte:tutulan yol, hal, tavır, gidişat, tavır, çığır, kanun, adet, hüküm, olaylar ve yol manalarında kullanılır. Kur’an’da ise ‘sünnet’ kelimeleri genelde değişmez kanunlar için kullanılmıştır. Hz Peygamber’in izlediği yol, hareket tarzları ve yaşayış halleridir.  (Al-i İmran 3/137, Fatır 35/43) Dolayısıyla hadis, Hz. Peygamber'e ait olduğu iddia edilen bir "söz rivayeti" iken diğeri yani Sünnet bu sözleri de aşan "uygulamalar" bütünüdür. Aşağıdaki örnekler bunu kanıtlamaktadır:  Abdurrahman b. Mehdî’nin (ö. 198/813) şöyle dedigi rivayet olunmuştur: Sûfyan Sevrî Sünnet konusunda değil, fakat hadis konusunda bir otorite (imam) idi; Evzaî (ö.157/774) için ise aksi sözkonusu idi. İmam Malik (ö.179/795) ise bu iki özelligi şahsında mükemmel bir biçimde bir araya getirmiştir. Ebû Dâvûd (ö. 275/888) “Bu hadiste beş Sünnet bulunmaktadır." Yani amelî kurallar niteliğindeki beş husus bu hadisten çıkarılabilir demektedir.

İmam Mâlik’in, “Bu aynı zamanda bizde olan Sünnettir”, “Fakat bizde olan Sünnet şudur” ya da sıkça bizim uygulamamız (emr veya amel) şudur.” ya da “üzerinde görüş birliğine vardığımız uygulama (emru’l-mûctemâ aleyh) şudur.” Bazen, “yerleşmiş olan Sünnet budur (kad medat es-Sûnnetû) sözlerinden o sıradaki (Medine’deki) uygulamaların Sünnet kapsamında degerlendirildigini anlamaktayız.

Hadis ve Sünnet Konusunda Yanılgılar:

a)    Gelenekçi Yanılgılar:

İlk dönemde İlim ehli arasında yaygın olmayan kavram kargaşası zaman içerisinde şekillenen mezhep çatışmalarının da etkisiyle çeşitli resmî söylemlerin inşâ edilmesine zemin hazırlamıştır. Bu söylemlerin şekillendirilmesi sırasında Hz. Resul ve sonrası "erken İslami çağlarda" yüklenmeyen kimi anlamlar Hadis ve Sünnet kelimelerine yüklenir hale gelmiştir. Yukarıda özetle vermeye çalıştığımız kavram çerçevelerinden bağımsızlaştırıl aştırılmıştır.

  Hadis sanki Allah Resulü'nün dilinden aynen duyulmuş gibi algılanır hale gelmiştir. Böylesi bir algılama hadisleri orta ve geç dönemlerde incelemeye çalışan alimlerin sanki Allah Resülü'nü eleştiriyormuş gibi (!) suçlanmasına sebep olmuştur. Hadislerin "lafız ve mâna ile Allah Resulü'nün sözü" olarak sanılması hadislerin aslında Allah Resulü'nden rivayet olunan ona atfedilen sözler olduğu gerçeğinin unutulmasına yol açmıştır. Bu sebepledir ki hadisin sıhhat derecesi vardır.

Yani "söz konusu rivayetin Allah Resulü'nün sözü olma ihtimalinin olasılığı" Oysa bugün itibariyle herhangi bir hadis kitabını okuyan kimse sanki Televizyonda Resulullah'ı izler gibi, onun ses kaydını dinler gibi hadisleri okumaktadır. Bu yanılgı sebebiyle hadislere ilmi kriterleri gözeterek eleştirel yaklaşan kimi alimler/araştırmacılar sünneti reddetmekle(!) Resul'e itaat etmemekle(!) vb. ağır ithamlarla suçlanabilmektedir. Bu şahsiyetlere Ûstad Muhammed el-Gazâli ve Şehîd Seyyid Kutub örnek gösterilebilir.

   Gelenekçi yanılgıların bir diğeri de Hadis ve sünnetin eşanlamlı olarak kullanılmasıdır. Oysa yukarıdaki anlam alanlarında da gördüğümüz gibi iki farklı şeyi ifade etmektedirler. Sünnet nesilden nesile uygulana gelen Allah Resulü'nün Kur'an uygulamalarıdır. Bir amelin uygulanıyor olması ve bu uygulamanın mütevatir bir biçimde bize kadar yaşanmış olması sağlamlık olarak çok yüksek bir dereceyi ifade etmektedir. Ancak hadis ise bir uygulama değil bazen uygulamalardan da bahseden sözleri/rivayetleri ifade etmektedir.

Ayrıca bu rivayetler sünnetler gibi uygulama ile değil sözel aktarımlarla kitaplara geçmişlerdir. Dolayısıyla uygulamalarla sözleri eş değerde tutamayız. Gelenekçi yanılgı uygulamaların önemine ve sağlamlığına atıf vererek sağlamlık derecesi daha düşük bir konumda olan rivayetleri onunla eş tutmakta ve sünnetin kanatları altında hadisleri dokunulmaz kılmaktadır. Bu ise başta hadis ilmi olmak üzere tahkik ehline haksızlıktır.

b)    Reddiyeci Yanılgılar

Özellikle Modernizmin getirdiği aşağılık kompleksiyle hareket eden ve oryantalist tezlerin yeşile boyanmış kimi tekrarları olarak tanımlayabileceğimiz kimi modernist islam söylemleri ve bunlara ek olarak tamamen samimi ama aceleci olarak ortaya çıkan sadece Kur'an'ı savunan bazı Müslümanlar'ın hadis ve sünnet kavramlarına yaklaşımları da çeşitli yanılgılar içermektedir.   

Örneğin gelenekçi "hadis=sünnet" yanılgısı aynı şekilde tekrarlanmakta ve bu tüm Kur'anî sünnetlerin tasfiyesine mazeret olarak öne sürülmektedir. Yukarıda da belirttiğimiz gibi tanım olarak ve nitelik açısından birbirlerinden farklı olan iki şey aynı kefede değerlendirilerek aynı kriterler eşliğinde eleştirilmektedir.

Oysa bu teknik bir hatadır. "Kur'an'dan başka hiçbir kaynağa başvurmama" önyargısı hadis metinlerinin muhakak yanlış olması gerektiği, Kur'an'la çatışması gerektiği" önyargılarına yol açmaktadır. Ayrıca bir uygulamanın (sünnetin) Kur'an'a uygun olması ve bizden önceki Müslüman nesillerce kitlesel olarak uygulanarak bize intikal etmesinin bu yaklaşım sahiplerince hiçbir değerinin olmaması sorgulanmamaktadır. Oysa Aklen böylesi uygulamalar üzerinde böylesi kitlesel bir konsensüs bulunuyor olması bu uygulamaların Allah Resulü ve arkadaşlarından bize ulaştığının güçlü bir delilidir. Tıpkı Hz. İbrahim'in sünnetlerinin Hz. Muhammed'e kadar ulaşması gibi. Namazın kılınış şekli, Allah Resulü'nün Kur'an ahkamını uygulayışı da bize bu mütevatirlik eşliğinde ulaşmaktadır. Önce Sünnet=Hadis yanılgısına ortak olup sonra kimi uydurma ve zayıf rivayetler gerekçe gösterilerek başka bir kategorinin reddediliyor olması teknik bir kıyas hatasını ifade etmektedir. Bu açıdan Hadis ve Sünnet reddiyeciliği anlamaya yönelik, doğru olma ihtimalini de gözönüne alan bir yaklaşım değildir. Oysa Hadis rivayetleri incelendiğinde görülecektir ki çoğu metin Kur'an'ın nüzul ortamını anlamamıza, Kur'an kelimelerinin o dönemde nasıl kullanıldığını öğrenmemize yardımcı olmaktadır.

 Hadislere yönelik ikinci yanılgı ise onların 200 yıl sonra yazıya geçirildiği ve bu sebeple güvenilmez metinler oldukları önyargısıdır. Oysa yapılan tarihi araştırmalar göstermektedir ki takriben 80 ilâ 100 yıl içerisinde yazıya geçirilmiştir ve sonrasında toplanmıştır (tedvin). 

Bu süre hadislerin unutulmasına ya da güvenilirliklerinin zedelenmesine yol açmaz çünkü bilinmektedir ki "Musannef"ler bulunmaktadır. Sahife ve Musanneflerden sonra da Muvatta ve diğer kitaplar derlenmiştir. İlmi olarak baktığımızda sözel kültürün güçlü olduğu arap toplumunda rivayetlerin hıfz edilmiş olması ve kısa bir zaman aralığı sonrasında yazıya geçirilmiş olması hadislere yönelik "sonradan yazıldılar doğru olamazlar" iddiasını havada bırakmaktadır. Ayrıca Ehl-i Beyt kanalıyla gelişen başka bir rivayet kültürü de çoğu noktada benzerlik gösteren bilgiler sunmaktadır. Burada seçici olmakla süpürücü olmayı ayırıyoruz. Furkan'ın ilkeleriyle metinlere yaklaşmak gerekiyor. Bu metinlere önceden olumsuz bir bakış geliştirmeden önce bunu yapmak gerekiyor ki adaletli olunabilsin.

   "Hadis sayılarının çok fazla olduğu dolayısıyla bu kadar hadisin Resule ait olamayacağı" yanılgısı. Hadis metinlerinin otoritelerini anlatmak için bazı ehl-i hadis kitaplarında hadislerin rakamları tekrar sayılarıyla birlikte anılarak çok gösterilmiştir. Gelin görün ki bu övünme söylemi süpürücülerin elinde bir silaha dönüşmüştür. Oysa hem sahabelerin (özellikle de Ebu Hureyre'nin) hem de Buhari gibi eserlerin rivayet sayıları tekrarları düşüldüğünde gayet makûl rakamlara ulaşılmaktadır. Örneğin Ebu Hureyre tekrarlarıyla beraber 5374 tekrarsız olarak 1336 başka bir sayıma göre ise tekrarsız 1579 Hadîs rivayet etmiştir. (Bkz. Cevamiu's - Siyre, s. 276)

Bu yanılgıların yanında hiçbir ilmi değere haiz olmayan art niyetli zannî teoriler de yeni önyargıların doğmasına sebep olmaktadır. Örneğin Ebu Hureyre'nin hiç yaşamadığı(!) hadis kitaplarının aslında İslam düşmanlarınca İslam'ı yıkmak için yazıldığı(!) Hadis kitapları yazarlarının Arap olmadığı(!?!) gibi garip, komik ve art niyetli iddialarla desteklenmektedir.

Allah Resulünden rivayet olunan sözlere zaman içinde başka sözlerin karışmış olması, kimi dönemlerde kimi çevrelerin sistematik olarak hadis üretmeleri, rivayetlerin aktarım sürecinde aktaranların örfi öncüllerin metinlere etki etmesi gibi etkenler elbette vakidir.  Ama tüm bunlar yine "hadis ilmi" içerisinde kritiğe tabi tutulmuştur ve bizim sorumluluğumuz bu eleştirel ama saygılı yöntemi sürdürmektir. Bu yöntem sayesinde adaletsizlikten kaçınabiliriz. Bu bağlamda Dünyada Muhammed Abdûh, Tahir b. Aşûr, Muhammed Gazâli, Emin Ahsen Islâhî, Muhammed Imârâ gibi alimlerin temsil ettiği dengeli hattı, kendi coğrafyamızda ise Said Çekmegil, Prof. Dr. Hayri Kırbaşoğlu, Mustafa İslamoğlu gibi isimlerin çabalarını örnek olarak gösterebiliriz. Dengeli olmak yanılgılardan bizi azâmi ölöüde uzak tutacaktır. İlim ahlakını kazandıracaktır.

Bülent Şahin Erdeğer